به مناسبت سالروز رحلت سومین نایب خاص امام زمان(عج)؛
«حسین‌بن روح» شیعه ایرانی که به نیابت امام زمان(عج) نائل آمد
سومین نایب خاص حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه‌الشریف، محدث، فقیه و متکلم شیعی ایرانی «حسین‌بن روح نوبختی» است.
او که از صحابی امام حسن عسکری(ع) محسوب میشد، میان شیعیان بغداد شهرت ویژه‌ای داشت و یکی از افراد مورد اعتماد «محمدبن عثمان عمری» نایب دوم به شمار می‌رفت.
او در سال‌های 305 ـ 326ق نایب امام زمان(عج) و واسطه بین حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه‌الشریف و شیعیان بود، بدین‌سان مدت نیابت وی نزدیک به 21سال بود، او در این مدت جامعه پر تنش و بحرانی شیعه را رهبری کرد و پنج سال از این تاریخ، یعنی سال‌های 317 - 312 قمری را در زندان «مقتدر» خلیفه عباسی گذراند.
شخصیت‌های خاندان نوبختی به خاطر شیفتگی و ارتباط نزدیک با ائمه اطهار علیهم‌السلام، همکاری خوبی با دستگاه نیابت داشتند، در این میان نقش «حسین‌بن روح» از دیگران چشمگیرتر بود، او در امر وکالت و نیابت به نایب اول «عثمان‌بن سعید» و نایب دوم «محمدبن عثمان» یاری میکرد.
پیش از آن که «محمدبن عثمان»، او را حلقه اتصال بین خود و وکلای دیگرش در بغداد قرار دهد، وی در زمان حیات نایب دوم، در دربار عباسی نفوذ چشمگیری داشت و از ناحیه برخی مقامات دولتی، کمک‌های مالی به او می‌رسید.
نایب دوم هر از چند گاهی در فرصت‌های مناسب ـ با کسب اجازه از امام ـ عملاً «حسین‌بن روح» را به عنوان نایب امام زمان(عج) بعد از خود معرفی میکرد و مردم را به او ارجاع می‌داد، «ابو جعفر محمد بن علی اسود» نقل می‌کند:
«... من همواره موقوفات را خدمت محمد بن عثمان (نایب دوم) می‌بردم و او نیز آنها را از من تحویل می‌گرفت، دو یا سه سال پیش از درگذشت وی، یکی از روزها، باز مقداری از موقوفاتِ جمع شده را به حضورش بردم، این بار دستور داد، آن را به حسین‌بن روح تحویل دهم ... و فرمود: هر آنچه به دست ابوالقاسم برسد، مانند آن است که به دست من رسیده است...»
هنگامی که نایب دوم «محمدبن عثمان» در بستر بیماری قرار گرفت، در این هنگام شخصیت‌های برجسته تشیع؛ مانند ابوسهل اسماعیل‌بن علیِ نوبختی و چند نفر دیگر به عیادت او رفتند، در این جلسه از نایب دوم سؤال شد، او در جواب گفت:
«هذا أبو القاسم الحسین بن روح بن أبی بحر النوبختی، القائم مقامی و السفیر بینکم و بین صاحب الأمر و الوکیل له و الثقة الأمین. فارجعوا إلیه فی أمورکم و عوّلوا علیه فی مهمّاتکم فبذلک أمرت و قد بلغت».
«ابوالقاسم حسین بن روح نوبختی جانشین من خواهد بود، او نماینده بقیة الله و رابط بین شما و آن حضرت خواهد بود. او وکیل و مورد اطمینان است و از هر جهتی امین است در کارهایتان به او مراجعه کنید و در گرفتاری‌هایتان به او اعتماد کنید، من مأمور بودم که این مسئله را به شما ابلاغ کنم که کردم... .»
پس از مدتی، اولین نامه در یکشنبه پنجم شوال 305هجری قمری، از ناحیه مقدس امام عصر(ع) به وی رسید. در آن نامه چنین نوشته بود:
«...نعرفه عرفه الله الخیر کلّه و رضوانه و أسعده بالتوفیق وقفنا علی کتابه و ثقتنا بما هو علیه و أنّه عندنا بالمنزلة و المحلّ اللّذین یسرّانه زاد الله فی إحسانه إلیه إنّه ولیّ قدیر و الحمد لله لا شریک له و صلی الله علی رسوله محمّد و آله و سلّم تسلیماً کثیراً...».
«ما او (حسین بن روح) را می‌شناسیم، خداوند تمام خوبی‌ها و خوشنودی‌های خویش را به وی بشناساند و او را با عنایت خود خرسند گرداند، از نامه او آگاه شدیم و در مسؤولیت محوله به وی اطمینان داریم، او در نزد ما دارای مقامی است که موجب شادی وی خواهد شد، خداوند احسان خود را نسبت به وی زیاد گرداند...»
همچنین «حسین‌بن روح» دارای برتری‌های فراوانی بود، مهم‌ترین صفت وی رازداری بود؛ به طوری که «ابوسهل نوبختی» درباره او گفته است:
«ابوالقاسم، اگر امام را زیر دامن خود پنهان داشته باشد و بدنش را با قیچی قطعه قطعه کنند تا او را نشان دهد، هرگز چنین نخواهد کرد.»
«حسین‌بن روح» همچنین با وجود این که خلفا را غاصب حکومتی می‌دانست که صاحبان اصلی آن، یعنی ائمه (ع) را با زهر یا شمشیر کشته بودند، سیاست تقیه را دنبال میکرد، وی حتی در جلسه مناظره، با پیش گرفتن تقیه در مقابل اهل سنت، توانست خود را از معرض ظن نجات دهد، در این جلسه مناظره یکی از دوستانش با جواب او، خنده‌اش گرفته بود، پنهانی سرزنش کرد، دوستش در جواب گفت: «شنیدن این سخن از نماینده امام تعجب‌آور است و موجب خنده می‌شود»، حسین بن روح او را تهدید کرد که اگر بار دیگر این سخن را بگوید با او قطع رابطه خواهد کرد.
سرانجام «حسین‌بن روح نوبختی»، در ۱۸ شعبان سال ۳۲۶ هجری قمری از دنیا رفت، قبر این شخصیت بزرگوار در محله نوبختیه در بازار عطاران یا شورجه بغداد قرار دارد.
از دیگر اعضای خاندان نوبختی که در عرصه علم و دانش پیشگام بودند، میتوان به افراد زیر اشاره کرد:
1- ابوسهل‌بن نوبخت، ستاره شناس.
2- ابوسهل فضل‌بن نوبخت، فیلسوف و متکلّم.
3- ابواسحاق‌بن اسحاق‌بن ابیسهل، متکلّم و صاحب کتاب «الیاقوت».
4- ابوسهل اسماعیل‌بن علی، از اصحاب امام هادی(ع) و امام عسکری(ع) .
5- ابومحمد حسن‌بن موسی نوبختی، رجال شناس و صاحب کتاب «فرق الشیعه».
6- حسن‌بن سهل نوبختی، منجم مشهور.
7- ابو عبدالله احمد‌بن عبدالله نوبختی، شاعر.
8- ابو حسین علیبن عباس نوبختی، شاعر.
عرفان
۲۹ ارديبهشت ۹۶ ، ۱۲:۰۲